คำนวณปริมาณยาในสัตว์ (Animal drug calculation)

ฟรี!! คำนวณปริมาณยาที่ต้องใช้ในสัตว์ง่ายๆ จากน้ำหนักสัตว์ และความเข้มข้นยา พร้อมวิธีคำนวณและหลักการให้ ครอบคลุมยากิน ยาฉีด ยาผสมอาหาร ยาละลายน้ำ ยาจุ่มน้ำ

เรียนรู้วิธีคำนวณปริมาณการใช้ยาในสัตว์หรือสิ่งมีชีวิต สำหรับใครที่ต้องคิดปริมาณยา ไม่ว่าจะเป็นรูปแบบกิน ฉีด ผสมอาหาร หรือละลายน้ำ วันนี้เราจะมาอธิบายวิธีการคำนวณปริมาณการให้ยา และสิ่งที่ควรจะรู้ รวมวิธีการคำนวณปริมาณยา นอกจากนี้เรายังแจกโปรแกรมวิเคราะห์อื่นๆเพื่องานสุขภาพสัตว์อีกมากมาย

คำนวณปริมาณยาที่ต้องใช้

คำนวณปริมาณยากิน ชนิดเม็ด หรือน้ำ

คำนวณปริมาณยาฉีด

คำนวณปริมาณยาผสมอาหาร

คำนวณปริมาณยาละลายน้ำดื่ม

คำนวณปริมาณยาผสมแช่น้ำ (สัตว์น้ำ)

คำที่ควรรู้เกี่ยวกับยาสัตว์ (Technical terms)

Active ingredient
สารออกฤทธิ์ (Active ingredient) คือ สารที่เป็นส่วนประกอบที่สำคัญของยาที่สามารถบรรเทา รักษา ป้องกันโรค หรือลดความเจ็บป่วยของสัตว์ได้ โดยปกติในฉลากยาจะระบุมาชัดเจนว่ามีปริมาณสารออกฤทธิ์เท่าไร ขึ้นอยู่กับรูปแบบยา

Dose
ปริมาณของยาที่ใช้สำหรับสัตว์หรือสิ่งมีชีวิตในหนึ่งครั้ง โดยทั่วไปจะวัดเป็นหน่วยน้ำหนักหรือปริมาตร เช่น ยา A dose 10-20 มิลลิกรัม ต่อน้ำหนักสัตว์ 1 กิโลกรัม เป็นต้น หรือที่หลายๆคนก็ชอบพูดติดปากว่าให้ยา A dose 10-20 ซึ่งความหมายจริงๆก็คือ 10-20 mg/kg

Dose = ปริมาณยาที่ต้องใช้ต่อน้ำหนักสัตว์

Dosage
ปริมาณหรือรูปแบบของยาที่ใช้สำหรับสัตว์หรือสิ่งมีชีวิตในการรักษาครั้งนั้นๆ โดยทั่วไปจะวัดเป็นขนาดการใช้ของยารวมจำนวนครั้งของยา เช่น สัตว์น้ำหนัก 10 กิโลกรัม ให้ยา dosage 100-200 mg รักษาเป็นเวลา 5 วัน เป็นต้น จะสังเกตได้ว่าถ้ารู้ dosage ก็สามารถคิด dose ย้อนกลับได้

Dosage = ปริมาณยาที่ต้องใช้ x น้ำหนักสัตว์

**Dose ยา คือ ปริมาณที่ให้เป็นเลขที่ไม่เปลี่ยนแปลงบ่อยสามารถเปิดดูตามคู่มือยาสัตว์ที่น่าเชื่อถือ ส่วน dosage ก็คือ dose x น้ำหนักสัตว์ และ/หรือ รวมถึงจำนวนความถี่ในการให้ด้วย

Loading dose
การให้ยา dose แรกในปริมาณสูง ทำเพื่อให้ระดับยาในร่างกายสูงถึงระดับที่ออกฤทธิ์ในการรักษาได้ (Therapeutic dose)

Maintenance dose
การให้ยาใน dose ที่ต่ำลงมาจาก loading dose ทำเพื่อรักษาระดับยาในร่างกายอยู่ในระดับการรักษา (Therapeutic level)

หลักการคำนวณปริมาณยากิน ชนิดเม็ด หรือน้ำ

เป็นการให้ยาสัตว์เป็นรายตัว โดยการป้อนยาให้กินในรูปแบบเม็ด หรือยาน้ำทั้งในรูปแบบสารแขวนลอยหรือเป็นผงแล้วค่อยผสมน้ำ
ยาจะผ่านระบบทางเดินอาหารก่อนดูดซึมเข้าร่างกาย
ใช้บ่อยในการให้ยาสัตว์เลี้ยง เช่น สุนัข แมว สัตว์เลี้ยงอื่นๆที่ให้เป็นรายตัวสามารถป้อนได้

สูตรคำนวณ
จำนวนยาที่ต้องกิน(เม็ด หรือ ml) = dose (mg/kg) x น้ำหนักสัตว์(kg) / ความเข้มข้นยา(mg/เม็ด หรือ ml)

ตัวอย่าง1.
ยาเม็ดระบุว่า ยา 1 เม็ด ประกอบด้วย Tolfenamic acid 20 mg ปริมาณ dose ยาที่เลือกใช้ คือ 4 ml/kg ต้องการให้สัตว์น้ำหนัก 2.5 kg คำนวณยาเม็ดที่ต้องกินต่อครั้ง

ปริมาณยาที่ต้องกิน (เม็ด) = 4 x 2.5 / 20 = 0.5 เม็ด
สรุป ปริมาณยาที่ต้องกินคือ 0.5 เม็ด

ตัวอย่าง2.
ยาผงผสมน้ำระบุว่า เมื่อผสมยาแล้ว ใน 1 ml ประกอบไปด้วย Amoxicillin 50 mg ปริมาณ dose ยาที่เลือกใช้คือ 15 mg/kg ต้องการให้สัตว์น้ำหนัก 2.5 kg คำนวณยาน้ำที่ต้องกินต่อครั้ง

ปริมาณยาที่ต้องกิน (ml) = 15 x 2.5 / 50 = 0.75 ml
สรุป ปริมาณยาที่ต้องกินคือ 0.75 ml

หลักการคำนวณปริมาณยาฉีด

เป็นการให้ยาสัตว์เป็นรายตัว โดยการฉีดเข้าร่างกายโดยตรง ยามักเป็นรูปแบบน้ำ
ยาไม่ผ่านระบบทางเดินอาหาร สัตว์ที่มีปัญหาระบบทางเดินอาหารสามารถให้ได้
ใช้ได้ในการให้ยาสัตว์หลายชนิด เช่น สุนัข แมว สุกร โค สัตว์เลี้ยงอื่นๆ
สามารถให้ร่วมกับสารน้ำเพื่อเป็นการให้แบบ CRI ได้

สูตรคำนวณคิดจากความเข้มข้นยาเป็น mg/ml
ปริมาณยาที่ต้องฉีด (ml) =dose(mg/kg) x น้ำหนักสัตว์(kg) / ความเข้มข้นยา(mg/ml)

ตัวอย่าง3.
ขวดยาระบุว่า ในยา 1 ml ประกอบด้วย Amoxicillin (trihydrate) 150 mg ปริมาณ dose ยาที่เลือกใช้ คือ 15 ml/kg ต้องการฉีดให้สัตว์น้ำหนัก 5 kg

ปริมาณยาที่ต้องฉีด (ml) = 15 x 5 / 150 = 0.5 ml
สรุป ปริมาณยาที่ต้องฉีดคือ 0.5 ml

สูตรคำนวณคิดจากความเข้มข้นยาเป็น %
ปริมาณยาที่ต้องฉีด (ml) =dose(mg/kg) x น้ำหนักสัตว์(kg) / ความเข้มข้นยา (%) x 10

ตัวอย่าง4.
ขวดยาระบุว่า ในยาประกอบด้วย Amoxicillin (trihydrate) 15% ปริมาณ dose ยาที่เลือกใช้คือ 15 ml/kg ต้องการฉีดให้สัตว์น้ำหนัก 3 kg

ปริมาณยาที่ต้องฉีด (ml) = 15 x 3 / 15 x 10 = 0.3 ml
สรุป ปริมาณยาที่ต้องฉีดคือ 0.3 ml

หลักการคำนวณปริมาณยาผสมอาหาร

เป็นการให้ยาที่เหมาะกับการเลี้ยงสัตว์หลายตัว หรือเป็นรายฝูง ทำได้ง่ายเพราะผสมเข้ากับอาหารที่กินเลย
ข้อเสียคือปริมาณยาที่ได้รายตัวอาจจะไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับปริมาณการกินอาหาร และทำให้การกินลดลงได้ถ้าใส่ยาปริมาณมาก
ใช้บ่อยในการให้ใน ฟาร์มสุกร ฟาร์มไก่ หรือสัตว์ที่เลี้ยงเป็นกลุ่มแต่ให้รายตัวลำบาก

สูตรคำนวณคิดจาก dose ยาในหน่วย ppm

ปริมาณยา (kg) ที่ต้องผสมในอาหาร 1 ตัน = dose (ppm) / ความเข้มข้นยา (%)* x 10

* ความเข้มข้นยาสามารถใช้ mg/g แทนก็ได้ เพราะ ความเข้มข้นยา (%) x 10 = mg/g

ตัวอย่าง5.
ต้องการใส่ยา Tiamulin ผสมอาหาร 100 ppm โดยใช้ Tiamulin 10% จงหาปริมาณยาที่ต้องใส่ในอาหาร 1 ตัน

ปริมาณยาที่ต้องใส่ (kg) = 100 / 10 x 10 = 1 kg
สรุป ปริมาณยาที่ต้องใส่คือ 1 กิโลกรัม ต่ออาหาร 1 ตัน

สูตรคำนวณคิดจาก dose ยาในหน่วย mg/kg
วิธีการนี้จะเหมาะกับการที่เราทราบ dose (mg/kg), น้ำหนักสัตว์ และปริมาณการกิน จะทำให้คิดได้อย่างแม่นยำมากขึ้น

ปริมาณยาที่ต้องผสมในอาหาร 1 ตัน (kg) = dose (mg/kg) x น้ำหนักรวมสัตว์ (kg) / ปริมาณการกิน(kg) x ความเข้มข้นยา(mg/g)

หรือกรณีกำหนดให้ การกิน = 4% ของน้ำหนักตัว

ปริมาณยาที่ต้องผสมในอาหาร 1 ตัน (kg) = dose (mg/kg) x 25 /ความเข้มข้นยา(mg/g)

ตัวอย่าง6.
ต้องการใส่ยาผสมอาหาร ในยา 1 g ประกอบด้วย Amoxicillin 500 mg ปริมาณ dose ยาที่ให้คือ 20 mg/kg โดยอัตราการกินอาหารอยู่ที่ 4% ของน้ำหนักตัว จงหาปริมาณยาที่ต้องใส่ในอาหาร 1 ตัน

ปริมาณยาที่ต้องใส่ (kg) = 20 x 25 / 500 = 1 kg
สรุป ปริมาณยาที่ต้องใส่คือ 1 กิโลกรัม ต่ออาหาร 1 ตัน

หลักการคำนวณปริมาณยาละลายน้ำดื่ม

เป็นการให้ยาที่เหมาะกับการเลี้ยงสัตว์หลายตัว หรือเป็นรายฝูง ทำได้ง่ายเพราะผสมเข้ากับน้ำดื่มที่กินเลย
ข้อเสียคือปริมาณยาที่ได้รายตัวอาจจะไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับการดื่มได้ น้ำมีรสชาติขมได้ถ้าใส่ในปริมาณมาก
ใช้บ่อยในการให้ใน ฟาร์มสุกร ฟาร์มไก่

สูตรคำนวณ

ปริมาณยาที่ต้องใช้ (g หรือ ml) = dose(mg/kg) x น้ำหนักสัตว์ (kg) / ความเข้มข้นยา (%) x 10

ตัวอย่าง7.
ต้องการให้ยาละลายน้ำดื่ม โดยที่ในยา 1 g ประกอบด้วย Doxycycline(hyclate) 100 mg ปริมาณ dose ยาที่ให้คือ 10 mg/kg ในสัตว์ที่มีน้ำหนักรวมทั้งฝูง 100 kg คำนวณหาปริมาณยาที่ต้องผสมในน้ำดื่ม

ปริมาณยาที่ต้องใส่ (g) = 10 x 100 / 100 = 10 g
สรุป ปริมาณยาที่ต้องใส่ในน้ำดื่มคือ 10 g โดยที่แนะนำให้ละลายในถังแยกก่อน (solution stock) ก่อนนำน้ำเข้าระบบต่อส่งน้ำดื่ม จากตัวอย่างถ้าสัตว์ฝูงนี้กินน้ำได้ 10 ลิตรต่อวัน และ ตัวควบคุมการส่งยาจากถังแยก (dispenser regulator) ถ้าสามารถส่งน้ำเข้าระบบ 20% จากน้ำที่กินต่อวัน คือ 2 ลิตร ก็ให้นำยาที่คำนวณได้คือ 10 g ผสมกับน้ำ 2 ลิตร เพื่อใช้เป็น solution stock ได้เลย

หลักการคำนวณปริมาณยาผสมน้ำ (สัตว์น้ำ)

เป็นการให้ยาที่เหมาะกับการสัตว์น้ำ มีวัตถุประสงค์เพื่อให้สัตว์น้ำอยู่ในน้ำที่มียาผสมอยู่ เพื่อรักษาแผลติดเชื้อภายนอก รักษาพยาธิภายนอก
การใส่ยาไปในน้ำสิ่งแวดล้อมที่ปลาอยู่ในคำนึงถึง ระยะเวลาและผลข้างเคียงในการให้ควบคู่ไปกับการรักษาด้วย
หา dose การใช้ค่อนข้างยาก แต่ก็พอจะมีแหล่งอ้างอิงที่หน้าเชื่อถือ

สูตรคำนวณกรณีทราบความเข้มข้นยาเป็น %

ปริมาณยาที่ต้องใช้(ml หรือ g) = ปริมาตรน้ำในตู้ปลา หรือบ่อเลี้ยง (liter) x Dose(mg/L) / ความเข้มข้นยา (%) x 10

ตัวอย่าง8.
ต้องการให้ยา Enrofloxacin เข้มข้น 10% ให้ปลาในตู้ขนาดตามภาพ ปริมาณ dose ยาที่ให้คือ 2.5 mg/L และให้แช่ยาเป็นระยะเวลา 5 ชั่วโมง ทำวันละครั้ง เป็นระยะเวลา 5 วัน จงคำนวณปริมาณยาและวิธีการใช้ยา

ขั้นตอนที่ 1 คำนวณปริมาณน้ำในตู้ปลา
ปริมาณน้ำในตู้ปลาทรงสี่เหลี่ยม = กว้าง x ยาว x สูง
= 0.2 x 0.3 x0.7
= 0.042 ลบ.เมตร.(m3)
สรุป ขั้นตอนที่ 1 : ใช้น้ำทั้งหมด 42 L (0.001m3= 1 L)

ขั้นตอนที่ 2 คำนวณปริมาณยาที่ใช้
ปริมาณยาที่ต้องใช้ (g) = 42 x 2.5 / 10 x 10 = 1.05 g
สรุป ขั้นตอนที่ 2 : ใช้ยาทั้งหมด 1.05 g ในน้ำ 42 L โดยให้แช่ 5 ชั่วโมงแล้วถ่ายน้ำออก 50-75% เติมน้ำปกติชดเชยให้เท่าเดิม ทำแบบนี้ทุกวันเป็นเวลา 5 วัน

หน่วยต่างๆที่พบบ่อยในการคำนวณยาสัตว์ (Units)

หน่วยยาที่อาจจะพบได้บ่อยในการคำนวณ
1. หน่วย ppm = g/ton = mg/kg = mg/L
2. หน่วย L = 1,000 cm³ = 0.001 m³
3.หน่วย % x 10 = mg/ml (w/v) = mg/g (w/w) = g/kg (w/w)
หรือตัวช่วยคำนวณหน่วยยา

อ่านบทความที่เกี่ยวข้องอื่นๆเพิ่มเติม:

คำนวณการให้น้ำเกลือในสัตว์ (Crystalloid fluid calculation)

คำนวณการให้ยาผสมในสารน้ำในสัตว์ (Constant rate infusion)